Μεσσήνη

I

Μυθολογικό πρόσωπο. Κατά μία εκδοχή ήταν κόρη του μυθικού βασιλιά του Άργους, Τριόπα, γιου του Φόρβα, ενώ σύμφωνα με κάποια άλλη ήταν κόρη του Φόρβα και της Εύβοιας και αδελφή του Τριόπα. Παντρεύτηκε τον Πολυκάονα, δευτερότοκο γιο του βασιλιά Λέλεγα από τη Λακωνία. Σύμφωνα με την παράδοση, επειδή ο Πολυκάων δεν αναγορεύθηκε βασιλιάς ως μικρότερος γιος του Λέλεγα, η Μ. περήφανη για τη δική της καταγωγή και υποφέροντας από το γεγονός ότι ο σύζυγός της ήταν ένας απλός πολίτης, κατόρθωσε να συγκεντρώσει δύναμη από το Άργος και τη Σπάρτη και να καταλάβει τη χώρα, που από εκείνη ονομάστηκε Μεσσηνία. Οι πρώτοι βασιλείς της περιοχής ήταν ο Πολυκάων και η σύζυγός του, η οποία μετά τον θάνατό της τιμήθηκε ως ηρωίδα στον ναό του Δία, πάνω στο όρος Ιθώμη. Σε νόμισμα των αυτοκρατορικών χρόνων απεικονίζεται στη μια όψη ο Δίας και στην άλλη η Μ. με στέμμα σε σχήμα τείχους και πέπλο, ενώ σε διαφορετικό νόμισμα η Μ. συνοδεύεται στην άλλη όψη από τον Ασκληπιό. Σύμφωνα με μαρτυρίες του Παυσανία, υπήρχε και ναός αφιερωμένος αποκλειστικά στη M., με άγαλμα από χρυσό και παριανό μάρμαρο. Στο πίσω μέρος του ναού εικονίζονταν οι μεταγενέστεροι βασιλιάδες της Μεσσηνίας.

II

Πεδινή κωμόπολη (υψόμ. 20 μ., 6.693 κάτ.) του νομού Μεσσηνίας. Βρίσκεται στο νότιο άκρο της μεσσηνιακής πεδιάδας, στη δεξιά όχθη του Πάμισου ποταμού, 4 χλμ. πριν από τις εκβολές του, στον μυχό του μεσσηνιακού κόλπου και σε απόσταση 10 χλμ. ΒΔ της Καλαμάτας. Η Μ. αποτελεί έδρα του ομώνυμου δήμου. Η περιφέρεια του δήμου είναι πεδινή, προσχωματική και εύφορη, με άφθονα νερά (εκβολές του Πάμισου) που παλαιότερα σχημάτιζαν τέλματα, ενώ τα τελευταία χρόνια αξιοποιήθηκαν στην καλλιέργεια ρυζιού που εφαρμόστηκε στην περιοχή. Η Μ. αποτελεί τη μεγαλύτερη κωμόπολη του νομού, καθώς και αξιόλογο αγροτικό και εμπορικό κέντρο, κυρίως ρυζιού, για την επεξεργασία του οποίου έχουν δημιουργηθεί ειδικές εγκαταστάσεις. Η συγκοινωνιακή επικοινωνία της κωμόπολης με την Καλαμάτα πραγματοποιείται μέσω αυτοκινητοδρόμου. Η παλαιότερη ονομασία της Μ. ήταν Νησί, εξαιτίας των τελμάτων του Πάμισου, που την περιβάλλουν. Κοντά στη Μ. βρίσκεται το ονομαστό κάστρο της Ζαρνάτας, στο εσωτερικό του οποίου σώζεται η ενδιαφέρουσα εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής.

Αξιοσημείωτη είναι και η τουριστική κίνηση της περιοχής, το μεγαλύτερο τμήμα της οποίας οφείλεται στις αρχαιότητες που έχουν διασωθεί από την ομώνυμη αρχαία πόλη.

Αρχαία M. Η αρχαία M., πρωτεύουσα της Μεσσηνίας, βρισκόταν κοντά στο σημερινό χωριό Μαυρομάτι, στις δυτικές υπώρειες του όρους Ιθώμη (802 μ. ύψος).

Η αρχαία πόλη χτίστηκε με πανηγυρισμούς και θυσίες υπό τον ήχο αυλών, τον χειμώνα του 370/69 π.Χ., κατόπιν διαταγής του Επαμεινώνδα (όταν ο Θηβαίος στρατηγός ελευθέρωσε τη Μεσσηνία από τους Σπαρτιάτες) ως προπύργιο της σχεδιαζόμενης πολιτικής και στρατιωτικής δράσης και των αγώνων των Μεσσήνιων, των Θηβαίων, των Μεγαλοπολιτών, των Μαντινείων και των Αργείων εναντίον της επεκτατικής πολιτικής της Σπάρτης. Η νεοσυσταθείσα πόλη έλαβε την ονομασία της από την κόρη του Τριόπα (παλαιός βασιλιάς του Άργους), Μεσσήνη. Οι ιδρυτές της πόλης συγκέντρωσαν στο εσωτερικό της τους διασκορπισμένους και εξόριστους Μεσσήνιους και λίγους Αρκάδες.

Η ιστορία της Μ. συμβαδίζει με την ιστορία της Μεσσηνίας. Η παρακμή της πόλης ταυτίζεται χρονικά με την κατάληψή της, καθώς και ολόκληρης της Πελοποννήσου, από τους Ρωμαίους (146 μ.Χ.) ενώ εξακολούθησε να διατηρεί ένα κομμάτι της ισχύος της μέχρι τον 2o αι. μ.Χ.

Χτισμένη στο βάθος μιας φυσικής λεκάνης, η Μ. προστατεύεται στα Α από το όρος Ιθώμη (στην κορυφή του οποίου υπήρχε ιερό του Δία Ιθωμάτα) και στα Ν από το όρος Εύα (στην κορυφή του οποίου υπήρχε ιερό του Διόνυσου), ενώ την περιέβαλλε και ένα τείχος, περιμέτρου 9 χλμ., εξαίρετο δείγμα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής της κλασικής αρχαιότητας, πολλά τμήματα του οποίου σώζονται. Οικοδομημένο από τα θεμέλια έως τα ανώτερα μέρη του κατά το ισοδομικό σύστημα, έχει κατά διαστήματα, σε καίρια σημεία, διώροφους τετράγωνους ή ημικυκλικούς πύργους. Από τις πύλες του τείχους, που υπολογίζεται πως ήταν πέντε, η νότια οδηγούσε προς την αρχαία Κορώνη, η νοτιοανατολική οδηγούσε προς τις Φαρές και η βόρεια προς τη Μεγαλόπολη και την Κυπαρισσία. Αυτή η βόρεια πύλη, γνωστή ως πύλη της Μεγαλόπολης ή Αρκαδική, με δύο προστατευτικούς τετράγωνους πύργους προς το εξωτερικό και με κυκλικό περίκλειστο χώρο, που κατέληγε σε δεύτερη πύλη προς το εσωτερικό, συνιστά μοναδική μνημειακή κατασκευή, ενδεικτική του δυναμισμού και των σκοπών που ενέπνεαν τους ιδρυτές του νεότευκτου, ανεξάρτητου και ελεύθερου μεσσηνιακού κράτους. Πλακόστρωτος δρόμος συνέδεε την Αρκαδική πύλη με το κέντρο της αρχαίας πόλης, όπου έδρευαν τα κυριότερα δημόσια οικοδομήματα, προς το νότιο τμήμα των τειχών.

Το σημαντικότερο κτιριακό συγκρότημα της αρχαίας πόλης ήταν η αγορά, μια μεγάλη σχεδόν τετράγωνη (71,91 x 66,87 μ.) αυλή, με στοές και στις τέσσερις πλευρές. Στο κέντρο της ανατολικής πλευράς της περίστυλης αυλής υπήρχε επιβλητικό πρόπυλο με στοά, αριστερά της οποίας βρισκόταν το Βουλευτήριο ή Συνέδριο, ενώ στα δεξιά του πρόπυλου στεγαζόταν μικρό θέατρο (η κατάσταση στην οποία σώζεται είναι πολύ καλή) το οποίο χρησιμοποιείτο σε ποικίλες εκδηλώσεις. Πίσω από τον τοίχο της βόρειας πλευράς της περίστυλης αυλής, που χρησίμευε και ως ανάλημμα, στο ψηλότερο επίπεδο που σχηματίζεται, βρισκόταν το Σεβάστειον ή Σεβαστείον (ιερό των Αυγούστων ή Σεβαστών). Κατά μήκος του χώρου πίσω από τη δυτική στοά της περίστυλης αυλής βρίσκονταν ναός της Άρτεμης και άλλα αυτοτελή διαμερίσματα, τα οποία αξιοποιούνταν στη διεξαγωγή πολιτικών ή θρησκευτικών εκδηλώσεων. Στα Ν της αγοράς υπήρχε το Πρυτανείο και στα Α ένα μικρό ηρώο, ενώ στο κέντρο της Αγοράς και με κατεύθυνση από δυτικά προς ανατολικά οι πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες αποκάλυψαν εκατόμπεδο ναών των ελληνιστικών χρόνων.

Εκτός από το κτιριακό συγκρότημα της Αγοράς ανευρέθησαν και στον περίβολο των τειχών της αρχαίας πόλης στάδιο, θέατρο και διασπαρμένα θεμέλια οικοδομημάτων.

Από την πρωτεύουσα της αρχαίας Μεσσήνης, το προπύργιο αυτό εναντίον της σπαρτιατικής επέκτασης, σώζονται σημαντικά ερείπια, όπως η μνημειακή κλίμακα που οδηγούσε από τη στοά της αυλής της αγοράς στο Σεβάστειο.

Το θέατρο της αρχαίας Μεσσήνης και ναός άγνωστης λατρείας.

Η περίστυλη αυλή της αγοράς, του σημαντικότερου κτιριακού συγκροτήματος της αρχαίας Μεσσήνης.

Η είσοδος του νότιου τείχους της αρχαίας Μεσσήνης αποτελεί ένα σπάνιο διατηρημένο δείγμα ελληνικής κλασικής οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, γι’ αυτό και προσελκύει, κάθε χρόνο, την προσέλευση πολλών επισκεπτών.

III

(Messina). Πόλη (236.621 κάτ. το 2001) της Ιταλίας, στη βορειοανατολική Σικελία, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας (3.247 τ. χλμ., 641.753 κάτ. το 2001). Η πόλη βρίσκεται στη δυτική ακτή του Στενού της Μεσσήνης, το οποίο χωρίζει τη Σικελία από την Καλαβρία, συνδέοντας παράλληλα το Τυρρηνικό με το Ιόνιο πέλαγος.

Σύμφωνα με την παράδοση η πόλη ιδρύθηκε τον 8o αι. π.Χ. με την ονομασία Ζάγκλη (δωρικοσικελική λέξη που σημαίνει δρεπάνι, από τον δρεπανοειδή κολπίσκο στον οποίο είχε χτιστεί η πόλη) και μετονομάστηκε σε Μ. μετά την εγκατάσταση (5ος αι. π.Χ.) νέων αποίκων από τη Μεσσηνία. Το 396 π.Χ. καταστράφηκε από τους Καρχηδόνιους, ενώ στη διάρκεια των Καρχηδονικών πολέμων έγινε ομόσπονδη πόλη με τη Ρώμη, εγκαινιάζοντας έτσι μια περίοδο μεγάλης ευημερίας. Παρήκμασε μετά την πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αλλά ανέκαμψε κατά την εποχή των Νορμανδών και αργότερα, μετά τον 14o αι., με τους Αραγόνιους. Η ισπανική κυριαρχία, που ακολούθησε, σηματοδότησε την έναρξη της παρακμής της Μ. (17ος αι.) η οποία επιχειρώντας να επαναστατήσει εναντίον της Ισπανίας, υπέστη σκληρή πολιορκία. Η μακρόχρονη αντίστασή της στους κατακτητές (1674-78) διέγειρε περισσότερο την οργή των Ισπανών, εξέλιξη που οδήγησε σε περαιτέρω παρακμή. Κατά τον επόμενο αιώνα το φαινόμενο του μαρασμού της πόλης επιδεινώθηκε από την πανώλη και από έναν φοβερό σεισμό (1783) που την κατέστρεψε σχεδόν ολοκληρωτικά. Στην περίοδο της κυριαρχίας της από τους Βουρβόνους της Νάπολης, η συμμετοχή της Μ. στα κινήματα της ιταλικής ανεξαρτησίας υπήρξε δυναμική, κατάσταση που ανετράπη τον Μάρτιο του 1861, οπότε η ακρόπολή της –το τελευταίο οχυρό των Βουρβόνων στη Σικελία– παραδόθηκε στον στρατό του Τζουζέπε Γκαριμπάλντι. Τον Δεκέμβριο του 1908 η πόλη ισοπεδώθηκε για μια φορά ακόμη από έναν ισχυρό σεισμό, που προκάλεσε τον θάνατο περισσότερων από 70.000 ανθρώπων. Η πόλη ανοικοδομήθηκε, με αντισεισμικά κριτήρια, σε νοτιότερη περιοχή.

Ανάμεσα στα λιγοστά μνημεία, που έχουν διασωθεί από την μακρόχρονη ιστορία της M., περιλαμβάνονται ο νορμανδικός καθεδρικός ναός –ανοικοδομημένος στο μεγαλύτερο μέρος του– στο σύγχρονο (1930) κωδωνοστάσιο του ναού, όπου βρίσκεται τοποθετημένο ένα από τα μεγαλύτερα αστρονομικά ρολόγια του κόσμου, ο ναός του Ευαγγελισμού των Καταλανών, με πρόσοψη του 13ου αιώνα, ο ναός του Αγίου Φραγκίσκου και η κρήνη του Ποσειδώνα της εποχής της Αναγέννησης.

Η M., τρίτη κατά σειρά πόλη της Σικελίας σε επίπεδο πληθυσμιακής και οικονομικής σημασίας, αποτελεί εμπορικό κέντρο με έντονη κίνηση. Ανεπτυγμένος είναι ακόμη ο τουρισμός και η βιομηχανία ειδών διατροφής, μεταξωτών και λινών υφασμάτων, καθώς και χημικών προϊόντων. Στη Μ. εδρεύει και πανεπιστήμιο, το οποίο ιδρύθηκε στην περιοχή το 1548.

Άποψη της Μεσσήνης, με τον καθεδρικό ναό και το λιμάνι, που αποτελεί συγκοινωνιακό κόμβο με ζωηρή κίνηση μεταξύ Σικελίας και ηπειρωτικής Ιταλίας.

Τμήμα του όρους Νεμπρόντι με τον ποταμό Ροσμαρίνο, στην επαρχία Μεσσήνη της Ιταλίας.